Anemia z niedoboru żelaza – jak poprawić wchłanianie żelaza?

Co to jest żelazo?

Żelazo to jeden z najważniejszych mikroelementów, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Znaczna część żelaza związana jest we krwi pod postacią hemoglobiny – białka znajdującego się w erytrocytach, odpowiadającego za transport tlenu po organizmie. 

Żelazo znajduję się również w komórkach mięśniowych pod postacią mioglobiny, gdzie odpowiada za transport oraz czasowe przechowywanie tlenu. Poza tym wpływa również na układ immunologiczny, dodatkowo jest niezbędny do budowy układu nerwowego, bierze udział w syntezie wielu cholesterolu, neuroprzekaźników oraz innych cząsteczek istotnych dla zachowania podstawowych funkcji.

Zapotrzebowanie na żelazo

U osób zdrowych istnieje równowaga między żelazem przyswajanym a traconym z krwawieniem miesiączkowym, włosami, naskórkiem, moczem, żółcią. Mężczyzna traci dziennie ~1 mg żelaza, miesiączkująca kobieta ~1,5 mg, a kobieta w ciąży ~2 mg. Dlatego też, zapotrzebowanie na żelazo jest różne, w zależności od płci, wieku oraz stanu fizjologicznego, bowiem dla:

• Mężczyzn ≥ 19 lat wynosi 10 mg
• Kobiet od 19 do 50 lat wynosi 18 mg
• Kobiet ≥ 51 lat wynosi 10 mg
• Kobiet w ciąży wynosi 27 mg

Co ciekawe, średnio dzienna dieta dostarcza 10-15 mg żelaza, z których tylko 5-10% ( 1 mg) się wchłania do organizmu.

Niedokrwistość z niedoboru żelaza czyli anemia

Niedokrwistość z niedoboru żelaza to sytuacja, w której wskutek zbyt małej ilości żelaza w ustroju doszło do powstawania erytrocytów mniejszych niż prawidłowe, zawierających mniej hemoglobiny. Co wiąże się ze zmniejszoną zdolności krwi to transportu tlenu, skutkując mniejszym dotlenieniem organizmu.

Objawy związane z niedokrwistością z niedoboru żelaza:

• osłabienie i łatwa męczliwość
• upośledzenie koncentracji i uwagi
• ból i zawroty głowy
• tachykardia, duszność
• bladość skóry i błon śluzowych

W przypadku długotrwałego niedoboru żelaza dodatkowo:

• spaczony apetyt (na glinę, kredę, ziemię)
• ból, pieczenie i wygładzenie powierzchni języka
• suchość skóry, bolesne pęknięcia kącików ust
• blade, kruche paznokcie
• cienkie, łamliwe, łatwo wypadające włosy

Jeśli chodzi o przyczyny niedoboru żelaza, poza niewystarczającą podażą żelaza w diecie, wyróżnia się również:

• zwiększone zapotrzebowanie na żelazo: występujące u kobiet w ciąży oraz karmiących, wcześniaków i noworodków, w okresie dojrzewania, u kobiet z obfitymi miesiączkami, u sportowców
• upośledzone wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego: u osób po resekcji żołądka, w zespołach złego wchłaniania i trawienia, w uporczywych biegunkach,
• utratę żelaza wskutek przewlekłych krwawień z przewodu pokarmowego, z dróg rodnych, z dróg moczowych i układu oddechowego.

Leczenie anemii powinno skupiać się na odnalezieniu jej przyczyny, zaadresowaniu jej oraz uzupełnieniu niedoborów żelaza. 

Badania diagnostyczne

Poza samym badaniem morfologii oraz żelaza w surowicy, jeśli podejrzewamy anemię, warto rozważyć wykonanie również:

• ferrytyny – głównego białka magazynującego żelazo, a zarazem białka ostrej fazy. Gdy nie ma zapalenia, zakażenia i innych stanów wywołujących reakcję ostrej fazy, stężenie ferrytyny w surowicy jest dobrym miernikiem zapasów żelaza.
• transferyny – białka transportującego jony żelaza do tkanek, a dalej do wnętrza komórek. W stanie niedoboru żelaza, poziom badanej transferyny może być podwyższony.
• TIBC, inaczej całkowitej zdolności wiązania żelaza, oznaczającej maksymalną ilość żelaza potrzebnej do wysycenia transferyny.

Podział żelaza i jego biodostępność

Rozróżniamy 2 rodzaje żelaza:

Hemowe – znajdujące się w produktach pochodzenia zwierzęcego, charakteryzuje się dobrą wchłanialnością (około 20%) i biodostępnością. W dużych ilościach możemy go odnaleźć w chudym mięsie czerwonym, wątróbce, mięsie drobiowym czy żółtkach jaj

Niehemowe – charakteryzuje się gorszą wchłanialnością (około 5%) i biodostępnością. Znajduje się w produktach pochodzenia roślinnego, w tym roślinach strączkowych, kaszach, orzechach, kakao, zielonych warzywach, burakach, suszonych owocach czy soku z pokrzywy i brzozy.

ZAWARTOŚĆ ŻELAZA w 100 g wybranych produktów spożywczych:

Jak komponować posiłki, aby zapewnić odpowiednią biodostępność żelaza?

• Spożywaj produkty bogate w żelazo w połączeniu z produktami bogatymi w witaminę C.

Witamina C zwiększa wchłanianie żelaza, niehemowego nawet 3-krotnie. Produkty bogate witaminę C to m.in: natka pietruszki, papryka, owoce cytrusowe, czarna porzeczka, kiwi, szpinak, brokuł, brukselka. Przykładowo dania bogate w żelazo możesz posypywać obficie natką pietruszki, lub przed posiłkiem wypijać wodę z sokiem z cytryny.

• Łącz produkty zasobne w żelazo pochodzenia zwierzęcego z tymi bogatymi w żelazo pochodzenia roślinnego.

Chodzi o tzw. “czynnik mięsny”, który zwiększa wchłanianie żelaza pochodzenia roślinnego. Tutaj świetnie się sprawdzi zjedzenie kaszy gryczanej w towarzystwie np. mięsa wołowego.

• Unikaj spożywania kawy i herbaty w okolicy posiłku bogatego w żelazo.

Zawarte w kawie i herbacie taniny blokują wchłanianie żelaza. Dlatego też, takie napoje najbezpieczniej jest wypijać na około 1-2 godz. przed lub po posiłku.

• Unikaj spożywania produktów bogatych w żelazo w towarzystwie przetworów mlecznych.

Wapń zawarty w produktach mlecznych podobnie jak magnez utrudnia wchłanianie żelaza.

• Nie przesadzaj z ilością błonnika pokarmowego.

Błonnik pokarmowy to niezwykle ważny składniki w diecie, jednakże jego nadmiar może ograniczać wchłanianie żelaza. Zachowaj umiar.

Co z suplementacją?

Suplementacja żelazem powinna być stosowana pod opieką lekarza prowadzącego, po zbadaniu aktualnego poziomu żelaza w surowicy. Dla osób, które mają już wystarczającą ilość żelaza, przyjmowanie suplementu żelaza nie przynosi udowodnionych korzyści; przeciwnie, może skutkować przedawkowaniem żelaza, powodując nudności, zaparcia, bóle głowy oraz inne objawy.

Jeśli zależy nam na wsparciu wchłaniania żelaza z pożywienia, można rozważyć suplementację:

• Laktoferyną – białko wytwarzane przez nasz organizm, wspiera przyswajanie żelaza. Jej największe ilości można odnaleźć w siarze i mleku matki.
• Sokiem z pokrzywy – najlepiej spożywać ją w formie soku, ewentualnie w formie naparu z suszonej pokrzywy.
• Sokiem z brzozy jest bogaty w witaminy i sole mineralne, również w żelazo.
• Buraków, jako dodatek do dań lub w postaci soku, mimo że nie są najbogatszym źródłem żelaza, odznaczają się świetnymi właściwościami krwiotwórczymi.

Bibliografia: